به گزرش سازمان جوانان پان ایرانیست، در این مراسم که با سرود‌ ای ایران آغاز شد، منوچهر پیشوا، کورش زعیم از اعضای شورای مرکزی جبهه ملی، حجت کلاشی، هومن اسکندری، حسین شهریاری، از اعضای حزب پان ایرانیست سخرانی کردند.

منوچهر پیشوا مدیر انتشارات بلخ به نقش دیپلماسی فعال وقت در جلوگیری از تجزیه آذربایجان اشاره کرد و گفت: «دیپلماسی فعال و بدون نقصی که با مدیریت قوام السلطنه هدایت می‌شد توانست از فضای حاکم بر نظام بین الملل بهره جوید واقدامات موثری را در بازگشت آذربایجان به انجام رساند».

هومن اسکندری نیز توجه وطن پرستان به این روز را مهم ارزیابی کرده و از آن بعنوان یکی از جشن‌های ملی یاد کرد. هومن اسکندری همچنین با انتقاد از عدم توجه حاکمیت به اهمیت چنین رویدادی گفت: «در تقویم روزهای زیادی بعنوان روزهای جشن وجود دارد اما در حقیقت ۲۱ آذر روزی است که بنا بر اهمیت و ارزشی که دارد بایستی درتاریخ ایران و در ذهن فرزندان این کشور ثبت گردد».

حسین شهریاری از پیشکسوتان حزب پان ایرانیست سومین سخنران این مراسم بود که روحیه وطن پرستی مردم آذربایجان را دلیل بازگشت آذربایجان به مادر میهن عنوان کرد و گفت: «بذر وطن پرستی که ستارخان و باقرخان و سایر ایران پرستان آذری کاشتند، در ۲۱ آذر ماه ۱۳۲۵ به بار نشست».

کورش زعیم، عضو شورای مرکزی جبهه ملی ایران نیز با بیان رویداد‌ها و وحوادث دهه ۲۰، به نقش قوای بیگانه و به ویژه همسایه شمالی ایران در حادثه شوم تجزیه آذربایجان و همچنین به تشریح نقش احزاب و چهره‌های وابسته داخلی پرداخت و گفت: «با بررسی رویدادهای تاریخی همچون ۲۱ آذر به خوبی متوجه تکرار‌‌ همان مسایلی می‌شویم که درآن سال‌ها تولید و در این سال‌ها بار دیگر باز تولید شدند. وی تاکید کرد: «در جریان بازگشت آذربایجان به ایران مردم آذربایجان قبل از ورود ارتش نقش آفرینی کردند و همین مسئله وظیفه نیروهای ملی را سنگین‌تر می‌کند و ما باید مردم را نسبت به تاریخ و هویت ملیشان آگاه‌تر سازیم».

همچنین در این مراسم کوروش زعیم بخشی از اسناد منتشر شده از سوی سازمان اطلاعات روسیه و سایر کشورهای استقلال یافته از شوروی که به نقش استالین و سازمان امنیت شوروی در این رویدادها اشاره داشتند را به حاضرین ارایه داد.

حجت کلاشی از اعضای حزب پان ایرانیست نیز با بیان اینکه نقش اصلی در رهایی و آزادسازی آذربایجان را خود مردم آذربایجان با خودآگاهی تاریخی و ملیشان ایفا کردند، نقش ارتش ملی را نقشی حمایتی و امید دهنده دانست و تشریح کرد اگر تصفیه‌ای صورت گرفت، توسط وطنخواهان و مردم آذربایجان بوده‌است و هیچ‌گونه تسویه حسابی از سوی ارتش و حکومت وقت صورت نگرفت. وی اضافه کرد: «با توجه به اینکه فرقه دموکرات از همه جای ایران تشکیل شده‌بودند، غایله آذربایجان را باید در ذیل روحیه انقلابی‌گری فرقه جستجو کرد نه در مباحث قومی».

یکی دیگر از مباحثی که توسط حجت کلاشی مطرح شد عدم ثبت شدن خاطرات ملیون در وقایع تاریخی بود؛ در حالیکه گروههای چپ در نوشتن خاطرات،  قهرمان‌سازی و تراژیک سازی وقایع، ‌‌نهایت تلاش را کرده‌اند.

ایشان همینطور بی‌پناه بودن ملیون و غفلت دولتمردان از منافع ملی و تمامیت ارضی و مبارزه ملت با بدخواهان ایران را در زمانیکه عصر، عصر دولتهاست، نشانه خودآگاهی ملی و تاریخی ملت ایران دانست.

در ادامه تصاویر این نشست را خواهید دید: